به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ به مناسبت روز ملی سینما، در گزارشی به بررسی یکی از دغدغه‌های جدی جامعه فرهنگی کشور، یعنی وضعیت بیمه و معیشت هنرمندان پیشکسوت پرداخته‌ایم. در این بررسی، با محمد شیری و کاظم هژیرآزاد، دو بازیگر پیشکسوت و نام‌آشنا و همچنین مهدی کوهیان فعال حقوقی و مشاور خانه سینما، گفتگو شده است. این گزارش روایتی است از چالش‌های اقتصادی هنرمندانی که سال‌ها عمر خود را صرف خلق آثار ماندگار کرده‌اند اما امروز که شاید کمتر از گذشته مجال حضور مقابل دوربین را دارند، با مشکلاتی در زمینه حقوق بازنشستگی و پوشش‌های درمانی روبه‌رو هستند.
۱۰ میلیون تومان حقوق بازنشستگی بعد از سال‌ها کار در سینما
در ابتدا محمد شیری بازیگر پیشکسوتی که اغلب او را با نقش سالارخان در «شب‌های برره» ه یاد می‌آوریم، از وضعیت نامناسب معیشت و حقوق بازنشستگی هنرمندان هم‌نسل خود گفت.
زمانی که با او درباره وضعیت حقوق بازنشستگی هنرمندان پیشکسوت صحبت کردم، در ابتدا گفتگو را امری بی‌فایده دانست و معتقد بود که بارها این حرف‌ها مطرح شده اما نتیجه‌اش چیزی جز ناراحتی نبوده است. این بازیگر که بازنشسته خانه سینما است با امید به تغییر وضعیت در دوره جدید مدیریت خانه سینما درباره حقوق بازنشستگی‌اش اینگونه گفت: من حدود ۱۰ میلیون تومان حقوق بازنشستگی از بیمه دریافت می‌کنم. البته ازطرف موسسه هنرمندان پیشکسوت نیز بیمه تکمیلی هستیم که امسال این حق بیمه کمی ضعیف شده است و دوستان دیگر از این بابت ناراضی هستند. به طور مثال من زمانی که بیمار بودم ۲۰ میلیون تومان پول قرص می‌دادم که بیمه هیچ مبلغی به من پرداخت نمی‌کرد.
فقط یک عده خاص در سینما کار می‌کنند
شیری در ادامه با یادی از برنامه‌ها و دورهمی‌های موسسه هنرمندان پیشکسوت گفت که این برنامه‌ها خوب است و گاهی هنرمندان را دورهم جمع می‌کند.
شیری که روزگاری پای ثابت سریال‌های مهران مدیری و آثار دیگر بود این روزها کم‌کار شده است. وی با گلایه از همکارانی که او را فراموش کرده‌اند، عنوان کرد: یک بازیگر عمرش را برای کارش می‌گذارد و این اصلاً قشنگ نیست که ناگهان فراموشش می‌کنند. متاسفانه امروزه فقط یک عده خاص در سینما کار می‌کنند. ما هم مشکلی نداریم که دوستان ما فعال باشند اما برای بازیگری که عمرش را پای سینما و تلویزیون و تئاتر گذاشته است، جالب نیست که ناگهان کنار برود.
کم‌کار باشید شایعات زرد علیه‌تان شروع می‌شود
وی با اشاره به شایعه درگذشتش متذکر شد: من با خدای خودم عهد کردم تا زمانی که روی پا هستم و می‌توانم دیالوگ بگویم، برای مردم کار کنم. مردم در کوچه و بازار و فضای مجازی همیشه به من لطف دارند و می‌پرسند که چرا کار نمی‌کنی؟ درحالی که اصلاً پیشنهادات زیادی مطرح نمی‌شود. مثلاً اگر همین الان اسم من را در گوگل سرچ کنید، می‌آید که «محمد شیری درگذشت!» مسلماً وقتی شما کم‌کار باشید اینگونه شایعات زرد نیز کم کم علیه‌تان شروع می‌شود.
شیری در پایان گفتگو روز ملی سینما را به اهالی سینما و مخاطبان تبریک گفت و برای سینما روزهای بهتری را آرزو کرد.
کاظم هژیرآزاد دیگر بازیگری است که پنج دهه او را در عرصه سینما، تلویزیون و هنرهای نمایشی دیده‌ایم. پنج دهه شاید در ظاهر به چشم نیاید اما بقا در این حرفه برای بازیگری چون او که اغلب در نقش‌های جدی و پرصلابت ظاهر شده است، اتفاقی قابل احترام است.
هژیرآزاد نیز از طرف خانه سینما بیمه تامین اجتماعی است و همچنین از طرف موسسه هنرمندان پیشکسوت نیز بیمه تکمیلی شده است.
۵۵ سال سابقه بازیگری با حقوق بازنشستگی کارگری
وی که در زمان گفتگو به تازگی از داروخانه به منزل رسیده بود با گلایه از هزینه بالای درمان و خرید دارو بیان کرد: متاسفانه داروها خیلی گران هستند و بیمه تامین اجتماعی و تکمیلی نیز خیلی کفاف خرید دارو را نمی‌دهد. به طور مثال من همین یک ساعت پیش داروخانه بودم و تعدادی قرص خریدم که با بیمه تامین اجتماعی ۱ میلیون تومان شد. بیمه تکمیلی برای هزینه‌های بیمارستان خیلی خوب است اما در برخی بیمارستان‌های خاص که با بیمه طرف قرارداد هستند می‌توانیم خدمات دریافت کنیم.
این بازیگر ۳۳ سال به صورت خدمت اداری و خویش‌فرما سابقه بیمه داشته است و اکنون با ۵۵ سال سابقه بازیگری در سینما، تلویزیون و تئاتر حقوق بازنشستگی کارگری دریافت می‌کند.
زنده بودنم را مدیون بازیگری هستم
وی گفت که حقوق بازنشستگی‌اش تا سال گذشته ۱۱ میلیون تومان بوده و به دلیل همسان‌سازی امسال ۱۷ میلیون تومان دریافت می‌کند.
از هژیرآزاد درباره گذران زندگی پرسیدم که جمله جالبی در این رابطه گفت. وی بیان کرد: همین که زنده هستم و با شما صحبت می‌کنم مدیون حضور در عرصه تصویر و سینما و تلویزیونم در غیر این صورت که حقوق بازنشستگی کفاف این زندگی را نمی‌دهد. اکنون عمده درآمد من از بازیگری در تلویزیون، سینما و شبکه نمایش خانگی است. در ادامه نیز سعی می‌کنم تا لحظه‌ای که نفس می‌کشم جلوی دوربین باشم.
حضورم در «مختارنامه» و «زخم کاری» با بازخوردهای مثبت بیشتری مواجه بود
این بازیگر در حال حاضر مشغول بازی در سریال‌های شبکه نمایش خانگی «دومان» به کارگردانی سعید غلامی و سریال «حضرت اجل» به کارگردانی سعید سلطانی است. همچنین سریال «حکایت‌های کمال» نیز با بازی او در نقش پهلوان ناصر از شبکه دو سیما پخش می‌شود.
هژیرآزاد در آثار متعددی حضور داشته است اما در پاسخ به این پرسش که کدام نقش و فیلمش را بیش از همه دوست داشته است، نتوانست یکی را انتخاب کند. وی در این باره توضیح داد: حدود ۵۰ سال سابقه حضور در سینما، تئاتر و تلویزیون را دارم و معمولاً سالی ۱ یا ۲ کار از من پخش شده است و مردم معمولاً لطف زیادی به من دارند. همه نقش‌هایم را به یک اندازه دوست دارم و نمی‌توانم فرقی بینشان قائل شوم اما در این بین حضورم در سریال «مختارنامه» و «زخم کاری» از طرف مخاطبان با بازخوردهای مثبت بیشتری مواجه بود.
پایه محاسبه حق بیمه بر اساس حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار است
در رابطه با پیگیری این موضوع با مهدی کوهیان کارشناس ارشد حقوق ارتباطات و مشاور حقوقی خانه سینما گفتگویی داشتیم که وی وضعیت فعلی بازنشستگی هنرمندان پیشکسوت را یک تصویر یکپارچه و بسیار متکثر دانست که متاسفانه در اکثر موارد، رضایت‌بخش نیست.
کوهیان در این باره گفت: هنرمندان ما عمدتاً از چند طریق به بازنشستگی می‌رسند که یکی از این روش‌ها بیمه از طریق صندوق اعتباری هنر است که رایج‌ترین مسیر است. هنرمندان با عضویت در این صندوق و دریافت معرفی‌نامه، تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار می‌گیرند. دولت بخشی از حق بیمه را به عنوان یارانه پرداخت می‌کند و هنرمند مابقی را می‌پردازد. مشکل اصلی اینجاست که پایه محاسبه حق بیمه در این مدل، غالباً بر اساس حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار است، نه درآمد واقعی هنرمند. در نتیجه، پس از ۳۰ سال پرداخت حق بیمه، مستمری دریافتی این عزیزان نیز در سطح حداقل حقوق بازنشستگی خواهد بود که با شئونات و هزینه‌های زندگی یک هنرمند پیشکسوت، که ممکن است با کهولت سن و بیماری نیز دست و پنجه نرم کند، به هیچ وجه همخوانی ندارد.
وی افزود: نحوه دیگر بیمه از طریق کارفرمایان دولتی یا خصوصی است. تعداد بسیار کمی از هنرمندان که شانس استخدام در نهادهایی مثل صدا و سیما، وزارت ارشاد یا شرکت‌های خصوصی را داشته‌اند، از طریق لیست بیمه کارفرمای خود بیمه شده‌اند. وضعیت این گروه به مراتب بهتر است، اما این گروه اقلیت ناچیزی از جامعه هنری را تشکیل می‌دهد. همچنین برخی هنرمندان نیز به صورت شخصی اقدام به پرداخت بیمه خویش‌فرما کرده‌اند که در این حالت نیز، انتخاب پایه حقوق بالاتر به معنای پرداخت حق بیمه سنگین‌تر است و بسیاری از پس آن برنمی‌آیند.
بیان چند چالش و یک سوال جدی
کوهیان درباره مهم‌ترین چالش‌ها و کاستی‌های نظام فعلی بیمه‌ای برای هنرمندان تصریح کرد: چالش‌ها متعدد و ریشه‌دار هستند. من به چند مورد کلیدی اشاره می‌کنم؛ عدم تناسب بین درآمد واقعی و پایه محاسبه حق بیمه یک چالش مهم است. یک هنرمند ممکن است در یک پروژه درآمد قابل توجهی داشته باشد، اما چون سازوکار مشخصی برای ثبت این درآمد به عنوان مبنای کسر حق بیمه وجود ندارد، این درآمدها در سابقه بازنشستگی او بی‌تأثیر است. مساله دوم، ماهیت پروژه‌ای و غیرمستمر مشاغل هنری است. هنرمند کارمند نیست. ممکن است شش ماه در یک پروژه پرکار باشد و شش ماه بیکار. سیستم بیمه تأمین اجتماعی برای مشاغل کارگری و کارمندی با اشتغال مستمر طراحی شده و با این ذات پروژه‌ای همخوانی ندارد. مشکل سوم، تعارض بین بیمه حمایتی و بیمه اجباری است. اگر هنرمندی که تحت پوشش بیمه صندوق اعتباری هنر است، در یک پروژه در لیست بیمه اجباری قرار بگیرد، بیمه حمایتی‌اش قطع می‌شود. این یک مانع بزرگ برای ایجاد سوابق بیمه‌ای واقعی و منجر به خروج منابع مالی عظیمی از این حوزه می‌شود.
وی تصریح کرد: مساله چهارم، یک تکلیف قانونی است که بر زمین مانده است. بر اساس بند «چ» ماده ۹۲ قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف بود آئین‌نامه اجرایی برای برقراری بیمه بیکاری هنرمندان را تهیه و اجرا کند. این آئین‌نامه در دولت تصویب شده، اما متاسفانه سه سال است که اجرایی نمی‌شود. این یک بی‌توجهی آشکار به امنیت شغلی قشری است که ذات شغلشان، بیکاری‌های مقطعی است. این سوال جدی وجود دارد که چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی حوزه فرهنگ و هنر، اجرای این تکلیف قانونی را پیگیری نمی‌کند؟
مشاور حقوقی خانه سینما در پاسخ به این پرسش که نداشتن کد شغلی مستقل برای هنرمندان چه تبعات عملی در بیمه دارد و چرا منجر به دریافت حداقل حقوق بازنشستگی می‌شود، توضیح داد: وقتی برای یک شغل «کد» یا «عنوان» مستقلی در فهرست مشاغل سازمان تأمین اجتماعی وجود ندارد، یعنی از نظر قانونی هویت شغلی ندارد. تبعات این موضوع فاجعه‌بار است. وقتی شغلی به نام کارگردان سینما رسماً وجود ندارد، نمی‌توان برای آن یک گروه شغلی و سطح دستمزد تخصصی تعریف کرد در نتیجه، هنرمند در سیستم تأمین اجتماعی یا به عنوان کارگر ساده یا در قالب عناوین شغلی عمومی تعریف می‌شود که پایه حقوق حداقلی دارند.
وی یادآور شد: بسیاری از مشاغل هنری، مصداق بارز مشاغل سخت و زیان‌آور هستند اما چون کد شغلی مستقلی ندارند، امکان طرح و بررسی این موضوع و استفاده از مزایای بازنشستگی پیش از موعد برای آنها وجود ندارد. همچنین در غیاب یک کد شغلی، تنها مبنای قابل استناد برای بیمه (خصوصاً در مدل حمایتی صندوق هنر)، حداقل دستمزد است. سیستم به طور خودکار فرد را در پایین‌ترین سطح درآمدی طبقه‌بندی می‌کند. نتیجه این است که سابقه بیمه بر اساس حداقل حقوق شکل می‌گیرد و نهایتاً با مستمری حداقلی بازنشسته می‌شود.
کوهیان به عنوان یک کارشناس حقوقی و فعال صنفی، برنامه‌های مشخص و عملیاتی برای پیگیری اختصاص یک کد شغلی مستقل برای هنرمندان ارائه کرد و گفت: این تحلیل‌ها و پیشنهادات، دیدگاه شخصی بنده به عنوان یک کارشناس حقوقی است و به نمایندگی از خانه سینما یا هیچ نهاد دیگری صحبت نمی‌کنم. از نظر من، پیگیری این مطالبات باید چند وجهی و بدین شرح باشد؛ تدوین پیش‌نویس‌های حقوقی، تهیه گزارش‌های دقیق و مستدل برای تعریف مشاغل سینمایی و هنری و ارائه آن به نهادهای ذی‌ربط. مذاکره مستقیم، مستمر و برگزاری جلسات با مدیران سازمان تأمین اجتماعی، وزارت کار و کمیسیون‌های تخصصی مجلس برای توجیه فنی و حقوقی ضرورت ایجاد این کدهای شغلی، استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود؛ مانند همین تکلیف بر زمین مانده بیمه بیکاری. باید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی امر، مطالبه کرد که چرا قانونی که مصوب شده و می‌توانست بخشی از نگرانی‌های معیشتی هنرمندان را پوشش دهد، اجرایی نمی‌شود.
مقاومت‌هایی در بدنه کارشناسی سازمان تأمین اجتماعی وجود دارد
این فعال حقوقی در پاسخ به اینکه آیا گفتگویی با نهادهای تصمیم‌گیر مانند وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی و مجلس آغاز شده است، عنوان کرد: گفتگو همیشه در جریان بوده است، چه از جانب من و چه از سوی سایر فعالان صنفی. خروجی این گفتگوها تا امروز بیشتر در حد اعلام همراهی و قول همکاری از سوی مسئولان بوده است. یعنی مدیران اصل موضوع را می‌پذیرند اما موانع بوروکراتیک و پیچیدگی‌های اجرایی را به عنوان یک چالش بزرگ مطرح می‌کنند. مقاومت‌هایی در بدنه کارشناسی سازمان تأمین اجتماعی وجود دارد، زیرا ایجاد هر استثنایی را زمینه‌ساز مطالبات سایر اصناف می‌دانند. خروجی ملموس و نهایی، یعنی ایجاد کد شغلی، هنوز حاصل نشده است. نامه اخیر بنده به نماینده محترم مجلس نیز در همین راستا و برای تبدیل این دغدغه به یک اقدام قانون‌گذاری مشخص تهیه شده است.
کوهیان در پاسخ به این پرسش که آیا طرح یا پیشنهاد مشخصی (مانند طرح تشکیل صندوق خاص بازنشستگی هنرمندان) در دست بررسی است، توضیح داد: ایده تشکیل صندوق خاص بازنشستگی هنرمندان یک راهکار ایده‌آل است که در محافل هنری مطرح می‌شود، اما در مرحله اجرا با چالش‌های بزرگی چون تأمین مالی اولیه و موانع قانونی روبه‌روست و بیشتر یک آرمان بلندمدت محسوب می‌شود. راهکار واقع‌بینانه‌تر در کوتاه‌مدت، اصلاح رویه‌های موجود است. پیشنهادی که من در نامه مطرح کردم، یعنی تخصیص درآمدهای غیرتعهدی قراردادهای هنری به صندوق اعتباری هنر، یک گام عملی در همین جهت است. این کار بنیه مالی صندوق هنر را برای ارائه خدمات بهتر تقویت می‌کند.
حل ریشه‌ای مشکل و ایجاد کد شغلی، در افق یک تا دو ساله
وی در پایان درباره چشم‌انداز مورد انتظار برای حل این مشکل در میان مدت (مثلاً یک تا دو سال آینده) تصریح کرد: اگر واقع‌بین باشیم، حل ریشه‌ای مشکل یعنی ایجاد کد شغلی، در افق یک تا دو ساله خوش‌بینانه است. اما در میان‌مدت می‌توان به دستاوردهای مشخصی مانند اجرایی شدن آیین‌نامه بیمه بیکاری، تصویب قانونی برای تخصیص منابع ضریب پیمان به صندوق هنر و افزایش سطح پوشش‌های بیمه تکمیلی امید داشت. اجرایی شدن آئین‌نامه بیمه بیکاری اولین و در دسترس‌ترین مطالبه اجرای فوری قانون موجود است. این کار نیاز به قانون‌گذاری جدید ندارد و فقط همت اجرایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را می‌طلبد. همچنین تصویب قانونی برای تخصیص منابع ضریب پیمان به صندوق هنر پیشنهادی کاملاً عملی و قابل دفاع است و می‌تواند با پیگیری نمایندگان دغدغه‌مند مجلس به نتیجه برسد. از طرفی با تقویت مالی صندوق اعتباری هنر از محل همین منابع، می‌توان کیفیت بیمه درمان تکمیلی را که برای هنرمندان حیاتی است، بهبود بخشید.